هزارهٔ فردوسی یا جشن هزارهٔ فردوسی (کنگرهٔ هزارهٔ فردوسی) ، مجموعهٔ آیین‌هایی بود که به مناسبت هزارمین سال میلاد فردوسی در سال ۱۳۱۳ خورشیدی در تهران ، طوس ، و دیگر شهرهای ایران برگزار شد. در کنگرهٔ هزارهٔ فردوسی ، که نخستین اجتماع بزرگ علمی در ایران بود ، ۴۰ تن از ایران‌شناسان برجسته از ۱۷ کشور و ۴۰ تن از دانشمندان و ادیبان ایرانی شرکت داشتند. به مدت ۵ روز ، از ۱۲ تا ۱۶ مهر ۱۳۱۳ ، سخنرانی‌هایی در تالار دارالفنون در تهران ایراد شد و تعدادی از آنها در کتاب هزارهٔ فردوسی به چاپ رسید. در روز بازگشایی آرامگاه فردوسی ، رضاشاه در جلوی آرامگاه سخنرانی می‌کند: « بسیار مسروریم از اینکه به واسطۀ پیش‌آمد جشن هزار سالۀ فردوسی موفق می‌شویم که وسائل انجام یکی از آرزوهای دیرین ملّی ایران را فراهم آوریم و با ایجاد این بنا درجۀ قدردانی خود و حق‌شناسی ملّت ایران را ابراز نماییم. رنجی را که فردوسی توسی در احیاء زبان و تاریخ این مملکت برده است ، ملّت ایران همواره منظور داشته و از اینکه حق آن مرد به‌درستی ادا نشده بود ، متأسف و ملول بوده است ، اگرچه افراد ایرانی با علاقه‌ای که به مصنف شاهنامه دارند ، قلوب خود را آرامگاه او ساخته‌اند ، ولیکن لازم بود اقداماتی به عمل آید و بنایی آراسته گردد که به‌صورت ظاهر هم نمایندۀ حق‌شناسی این ملّت باشد. به‌همین نظر بود که امر دادیم در احداث این یادگار تاریخی بدل مساعی به عمل آید. صاحب شاهنامه با افراشتن کاخی بلند که از باد و باران و حوادث گزند نمی‌یابد ، نام خود را جاوید ساخته و از این مراسم و آثار بی‌نیاز می‌باشد ، ولیکن قدردانی از خدمتگزاران ، وظیفۀ اخلاقی ملّت است و از ادای حق نباید فروگذار نمود. مسرت و خرسندی خاطر ما به درجۀ کمال رسید ، از اینکه مشاهده کردیم جماعتی از دانشمندان که دوستان ما و دوستان صنایع و ادبیّات ما هستند ، از اکناف جهان و از راه‌های دور به آرامگاه حکیم سخن‌پرداز ما شتافته و در اظهار شادمانی و قدردانی با ما هم‌قدم شده‌اند. با ابراز خشنودی و خرسندی از این احساسات محبّت‌آمیز ، حضار را به اجرای مراسم افتتاح دعوت می‌نمایم » . سخنرانی رضا پهلوی در مراسم افتتاحیه آرامگاه فردوسی در توس
* * *
جشن هزارهٔ فردوسی به سال ۱۳۱۳ یکی از رویدادهای مهم فرهنگیِ قرن ، و مهم‌ترین کنگرهٔ علمی بود که در ایران معاصر برگزار شد. مدالی زیبایی از سوی انجمن آثار ملّی برای یاد بود هزاره فردوسی به پهنای 85 میلی‌متر ساخته شده بود که بر یک روی آن فرتور (عکس) فردوسی و سیمرغ و بالای آن نوشته شده بود: - در سلطنت اعلیحضرت شاهنشاه پهلوی برای جشن هزار سالۀ فردوسی - و در پایین آن 1313 هجری شمسی - روی دیگر مدال کاوۀ آهنگر و گروهی از ستمدیده‌ها و بالای آن این بیت بود: خروشید و زد دست بر سر ز شاه که شاها منم کاوۀ دادخواه - و در پایین آن ، این بیت: اگر داد دادن بود کار تو بیفزاید ای شاه مقدار تو . این مدال کار استاد ابوالحسن خان صدیقی می باشد . بر دو لوح سنگی که بر دیواره‌های شمالی و جنوبی اتاق نصب بود ، به خط نستعلیق چنین نوشته شده بود: به نام خداوند بخشندۀ مهربان هر آنکس که از مردگان دل بشست نباشد همی دوستی را درست مده کارکرد نیاکان به باد مبادا که پند من آیدت باد چو نیکی کند کس تو پاداش کن ممان تا شود رنج نیکان کهن در هنگامی‌که هزارمین سال ولادت حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی نزدیک می‌شد ، دولت و ملّت ایران بر آن شدند که به پاس شاهکار جاویدانی آن گویندۀ بزرگ ، بنای رفیعی بر سر آرامگاه خاکی او بر پا نمایند. از آن میان ، چند تن از خدمتگزاران ایران بر این کار فرخنده پیش‌قدم گشتند و به‌نام حفظ آثار ملّی انجمنی گرد آوردند و از هیچ‌گونه کوشش در راه انجام مقصود مبارک فروگذار نکردند و جماعتی بسیار از ایرانیان بلندهمّت ، بلکه سراسر باشندگان این کشور از کیسۀ فتوّت خود در این کار فرخنده یاری نمودند. وزارت معارف دولت شاهنشاهی نیز به‌وظیفۀ خویش از مساعدت دریغ ننموده و تا آنکه این بنای رفیع و بلند که به فراخور عظمت مقام گویندۀ شاهنامه بس ناچیز و حقیر است ، ساخته و پرداخته گردید. پس در مهرماه یک‌هزاروسیصدوسیزده هجری شمسی در موقعی که بیش از یک‌صد تن از برگزیدگان و دانشمندان و خاورشناسان و شاعران جهان در طوس گرد آمده بودند ، در پیشگاه اعلیحضرت شاهنشاه ، رضاشاه پهلوی این بنای یادگار گشایش یافت. به‌هنگام گشایش آرامگاه فردوسی اعضای هیئت مؤسسان انجمن از این قرار بودند: محمّدعلی فروغی (ذکاءالملک) ، رئیس انجمن: حسن پیرنیا (حکیم‌الملک) ، حسن اسفندیاری (محتشم‌السلطنه) ، ابراهیم حکیمی (حکیم‌الملک) ، نظام‌الدین حکمت (مشارالدوله) ، سیّدحسن تقی‌زاده ، محمّدعلی فرزین ، علی‌اصغر حکمت (وزیر معارف) ، حسن علا ، کیخسرو شاهرخ. شرکت‌کنندگان کنگرهٔ هزارهٔ فردوسی در کنگرهٔ علمی هزارهٔ فردوسی بیش از چهل تن از خاورشناسان برجسته به نمایندگی از کشورهای خود حضور یافتند و به ارائه سخنرانی‌ها و مقالات خود پرداختند ، از جمله: بهرام‌گور آنکلساریا (هند) ، جمشید جی اونوالا (از پارسیان هند) ، یوگنی برتلس (از شوروی) ، سباستیان بک (آلمان) ، آنتونیو پاگلیارو (ایتالیا) ، ادوارد دنیسن راس (انگلستان) ، جمیل صدقی زهاوی (عراق) ، یان ریپکا (چکسلواکی) ، روماسکویچ (شوروی) ، فریدریش زاره (آلمان) ، عبدالحمید عبادی (مصر) ، عبدالوهاب عزام (مصر) ، فرایمان (شوروی) ، فهیم بیر قدارویچ (یوگسلاوی) ، آرتور کریستنسن (دانمارک) ، ارنست کوهنل (آلمان) ، کونتنو (فرانسه) ، یوری نیکولایویچ مار (شوروی) ، هانری ماسه (فرانسه) ، سید عبد الکریم حسینی (حیدرآباد دکن ، هند) ، ولادیمیر مینورسکی (انگلستان) ، آشیکاگا آتسوجی (ژاپن) ، محمد آقااوغلو (آمریکا) ، جان درینک‌واتر (انگلستان) ، ال.آ. مایر (اسرائیل). نزدیک به چهل تن از ادیبان و دانشمندان ایرانی نیز شرکت‌کنندگان کنگره بودند ، از جمله: ادیب‌السلطنهٔ سمیعی ، اعتصام‌الملک ، عباس اقبال آشتیانی ، بدیع‌الزمان فروزانفر ، احمد بهمنیار ، محمدتقی بهار ، ابراهیم پورداود ، محمدعلی تربیت ، حکیم‌الملک ، صادق رضازاده شفق ، نصرالله فلسفی ، عبدالعظیم قریب ، احمد کسروی ، مشیرالدوله پیرنیا ، مجتبی مینوی ، سعید نفیسی ، وحید دستگردی ، جلال‌الدین همایی ، رشید یاسمی. گزارش جلسه‌های کنگره اولین جلسهٔ کنگره صبح روز پنجشنبه ۱۲ مهرماه در تالار دارالفنون تشکیل شد. محمدعلی فروغی خطابه‌ای در تشکر از خاورشناسان و نمایندگان دولت‌های خارجی شرکت‌کننده ایراد کرد. پس از او علی‌اصغر حکمت خطابه‌ای به زبان فرانسوی ایراد کرد. سپس اعضای هیئت رئیسهٔ کنگره انتخاب شدند ، و حسن اسفندیاری (محتشم‌السلطنه) به عنوان رئیس کنگره انتخاب شد. دومین جلسهٔ کنگره صبح روز جمعه ۱۳ مهر در تالار دارالفنون تشکیل شد. در این جلسه سفیران شوروی و آلمان نیز شرکت داشتند. اولین سخنران جلسه سفیر شوروی بود و اعلام داشت که دولت متبوع او مجموعه‌ای از هدایای تاریخی را برای نگاهداری در موزهٔ ملی ایران تقدیم می‌دارد که شامل روگرفتی از نسخهٔ خطی شاهنامهٔ فردوسی به تاریخ ۱۳۳۳ میلادی است. پس از او فون بلوخر وزیر مختار آلمان در ایران طی سخنرانی خود سابقهٔ ممتد آشنایی ملت آلمان با شاهنامهٔ فردوسی را یادآوری کرد و اظهار داشت که اینک در جشنی که به یاد این شاعر ارجمند گرفته می‌شود آلمان با منتهای علاقه شرکت می‌کند. سپس اعلام داشت که فهرست لغات و اسامی و اعلام شاهنامه که حاوی مقایسه سه طبع معروف شاهنامه می‌باشد تألیف دکتر فریتز ولف از خاورشناسان آلمانی را به ملت ایران تقدیم می‌دارد ، و نیز دیپلم دکترا در فلسفه از دانشگاه فردریک ویلهلمبرلین به محمدعلی فروغی و دیپلم عضویت انجمن شرقی آلمان از جانب این انجمن را به علی‌اصغر حکمت و حسین علا تقدیم داشت. پس از خاتمهٔ بیانات فون بلوخر ، رئیس کنگره بیاناتی مبنی بر اظهار تشکر از سفیر شوروی و وزیر مختار آلمان و دولت‌های شوروی و آلمان ایراد کرد. پس از آن فهرست سخنرانی‌ها در میان حاضران در جلسه توزیع گردید و برنامهٔ سخنرانی‌های کنگره آغاز شد. جلسه‌های کنگره در روزهای بعد پی گرفته شد و هفتمین جلسه که جلسهٔ پایانی کنگره بود در روز ۱۶ مهر برگزار شد. دیگر رویدادها و دستاوردها همزمان با کنگرهٔ هزارهٔ فردوسی در بیشتر شهرهای ایران نیز مراسمی برگزار شد ، و در آنها سخنرانی‌هایی ایراد شد ، و شعرهایی خوانده شد و نمایش‌هایی از داستان‌های شاهنامه اجرا گردید. در شهرهای مختلف ، خیابان‌ها و دبستان‌ها و دبیرستان‌هایی به نام فردوسی نام‌گذاری شد. پس از خاتمه کنگره هزارهٔ فردوسی ، شرکت‌کنندگان کنگره به مشهد سفر کردند ، و بنای آرامگاه فردوسی در توس که احداث آن از هشت سال پیش از آن آغاز شده بود ، با حضور رضا شاه پهلوی افتتاح شد. در خارج از ایران نیز در پاریس ، لندن ، رم ، مسکو ، برلین و برخی از دیگر شهرهای اروپا و آسیا با تشکیل جلسه‌های سخنرانی مراسم بزرگداشت فردوسی اجرا شد. برگزاری آیین‌های هزارهٔ فردوسی ، سرآغاز تحقیقات وسیع شاهنامه‌شناسی در ایران و جهان گردید. علاوه بر مقالات روزنامه‌ها ، در ایران دو دورهٔ متن شاهنامه به سرمایهٔ کتابفروشی‌های خاور و بروخیم به چاپ رسید. مجلهٔ ادبی مهر شماره‌های مهر و آبان ۱۳۱۳ خود را یکجا به نام فردوسی‌نامهٔ مهر شامل مقالاتی در بارهٔ شاهنامه و فردوسی منتشر کرد. مجلهٔ باختر در اصفهان نیز شماره‌ای ویژهٔ فردوسی انتشار داد. همچنین به مناسبت هزارمین سالگرد تصنیف شاهنامه ، نمایشگاهی شامل نگاره‌های مختلف از این اثر فردوسی در موزه پرگامون برلین در سال ۲۰۱۱ برگزار شد. --- ---...
کودتای ۲۸ مرداد... parseed.ir 19/08/1953 تاریخ کودتای ۲۸ مرداد (به تعبیر حکومت پهلوی: رستاخیز ۲۸ مرداد) کودتایی است که با طرح و حمایت مالی و اجرائی سازمان مخفی اطلاعات بریتانیا و آژانس اطلاعات مرکز...ادامه مطلب»
خودکُشی صادق هدایت در پاریس ... iroon.com 09/04/1951 تاریخ صادق هدایت در ۱۹ فروردین سال ۱۳۳۰ در پاریس خودکشی کرد.
هدایت با ویزای پزشکی دو ماهه و با عنوان بیمار روحی!!! برای معالجه عازم پاریس می شود و از این م...ادامه مطلب»
تاسیس حزب توده ایران... fa.wikipedia.org 02/10/1941 تاریخ بلافاصله پس از تبعید رضاشاه پهلوی و آزادی زندانیان سیاسی، عده‌ای از اعضای جوان‌تر «۵۳ نفر» مارکسیست مشهور، از جمله ایرج اسکندری، بزرگ علوی، عبدالحسین ...ادامه مطلب»
irinn.ir ۱۳۹۳/۰۹/۰۲ سیاست
parseed.ir 19/08/1953 تاریخ
iroon.com 09/04/1951 تاریخ
fa.wikipedia.org 02/10/1941 تاریخ
payeshonline.com 05/04/1958 تاریخ