خسرو روزبه مشهور با نام‌های مستعار « سعیدی » و « ستخر » (مخفف ستوان توپخانه ، خسرو روزبه) (۱ شهریور ۱۲۹۴ ، سامنملایر – ۲۱ اردیبهشت ۱۳۳۷) ستوان کمونیست ، ریاضیدان ، نویسنده ، متخصص نظامی و استاد دانشکده افسری و از اعضای شاخص سازمان نظامی و مخفی حزب توده و مسئول شعبه اطلاعات کل آن بود. او را چه بسا بتوان جنجال‌برانگیزترین و شناخته‌شده‌ترین چهرهٔ جنبش کمونیستی در ایران نامید. روزبه نویسنده چندین کتابچه آموزش شطرنج و جنگ‌افزارهای توپخانه‌ای بود و تألیفات او دربارهٔ خمپاره و توپ سال‌ها به عنوان کتاب درسی مدارس نظامی تدریس می‌شد. او به همراه آرداشس اُوانِسیان نخستین فرهنگ واژگان سیاسی در ایران را به رشته تحریر درآورد. خسرو روزبه یکی از شخصیت‌های جنجالی تاریخ معاصر ایران به‌شمار می‌رود و عملیات او در گریز از دام مأموران ، سال‌ها نقل محافل و شهره خاص و عام بود. او به سال ۱۳۳۶ دستگیر شد و یک سال پس از آن به اعدام محکوم و تیرباران شد. زندگی خسرو روزبه دومین فرزند خانوادهٔ « ضیاء لشکر » در سال ۱۲۹۴ شمسی در سامن در شهرستان ملایر متولد شد. پدرش در ارتش ، سمت ریاست کارپردازی لشکر را به‌عهده داشت و به‌همین جهت به دریافت لقب ضیا لشکر نائل گردید. مدتی بعد نیز رئیس ژاندارمری محلی ولایات ثلاث ملایر شد. او که مردی شریف بود ، میراث پدری خود را در حین خدمت به ارتش از دست داد ، به همین جهت خسرو در خانواده‌ای متوسط ولی در شرایط نامساعد مادی پرورش یافت. او دوران شش ساله دبیرستان را در ظرف چهار سال به پایان رساند و همواره شاگرد اول بود. امتحان نهایی را با معدل ۱۸٫۵۵ گذراند و به دریافت دیپلم علمی نائل شد. روزبه که به ریاضیات علاقه داشت ، در کلاس پنجم متوسطه رساله‌ای در زمینه حل معادلات درجهٔ چهارم و درجات عالی از طریق تقسیم تسلسل نوشت و به کمک آن مسائل شیخ بها را که بر معادلات درجهٔ عالی منتهی می‌گردد ، حل کرد. از آنرو که شرایط مادی پدرش اجازه نمی‌داد تا در شعبه ریاضیات دانشکده علوم تحصیل کند ، وی وارد دانشکده افسری شد. طی دوران تحصیل در دانشکدهٔ افسری ، روزبه پیوسته در زمره شاگردان برجسته رسته توپخانه بود و مورد علاقه فرماندهانش قرار داشت. وی پس از مدتی برای آموزش دانشجویان ، به خدمت در دانشکده افسری فراخوانده شد و کنفرانس‌های علمی و نظامی در دانشکدهٔ افسری ، دانشکدهٔ فنی ، دبیرستان و دانشکدهٔ کشاورزی و دانشکدهٔ دامپزشکی برگزار نمود و در این دوران ۱۶ جلد کتاب نظامی ، فنی و ریاضی برای شاگردان خود تألیف کرد. خسرو روزبه همچنین از استادان محبوب دانشجویان دانشکده افسری بود تلاش او به عنوان مسئول انتظامات دانشکده ، در مبارزه با فساد ، دزدی و رشوه‌خواری ، واکنش منفی برخی از فرماندهان فاسد ارتش را به دنبال داشت و این واکنش به صورت توقیف‌های چند ساعته تا تبعید او به اهواز خود را نشان داد. وی پس از چندی در تبعید ، مجدداً به دانشکده افسری منتقل شد و تا مهر سال ۱۳۲۴ به تعلیم دانشجویان پرداخت و جمعاً قریب به دو هزار نفر از افسران ارتش در کلاسهای درس وی شرکت داشتند. او که از استادان باسواد دانشکدهٔ افسری به‌شمار می‌رفت ، مورد توجه رزم‌آرا – رئیس دانشکده – بود. او کتاب‌هایی در زمینه‌های ریاضی - فنی تدوین کرد. عضویت در حزب توده روزبه در سال ۱۳۲۲ به حزب توده پیوست. در سال‌های اولیه شکل‌گیری حزب توده ، کثرت مراجعه نظامیان با گرایش چپ موجب شد که حزب تصمیم به تأسیس یک سازمان نظامی مخفی بگیرد. آرداشس اُوانِسیان به عنوان نخستین مسئول سازمان نظامی معرفی شد ، اما پس از بازگشت کامبخش از باکو ، مسئولیت سازمان افسری به او سپرده شد. خسرو روزبه نیز در این دوران عضو هیئت اجرائیه سازمان افسری بود در تابستان سال ۱۳۲۴ سرهنگ عبدالرضا آذر به اتفاق سرگرد علی اکبر اسکندانی که هر دو عضو سازمان افسران حزب توده بودند ، تصمیم به قیام مسلحانه علیه رژیم گرفتند و به همراه گروهی از همفکرانشان در ترکمن صحرا قیام کردند؛ ولی این حرکت که به قیام افسران خراسان شهرت یافت و به سرعت سرکوب شد ، حساسیت فراوانی برانگیخت. عده‌ای از افسران مبارز به فرمان ستاد ارتش به کرمان تبعید شدند. طرح دستگیری روزبه نیز ریخته شد اما روزبه که در مرخصی یک‌ماهه به سر می‌برد ، به جای بازگشت به خدمت ، مخفی شد و از بازداشت نجات یافت. زندگی مخفی و تعقیب و گریز در این نخستین دوران از زندگی مخفی‌اش ، سلسله مقالاتی به نام مستعار « ستخر » (مرکب از حروف اول « سروان توپخانه خسرو روزبه » ) در افشاء مفاسد سران ارتش و همچنین دعوت افسران و درجه‌داران به مبارزه علیه حکومت نگاشت. کتاب « اطاعت کورکورانه » را نیز در همین دوران منتشر کرد که در کشور بازتاب وسیعی یافت و افکار عمومی را متوجه وجود افسری پیشتاز در درون ارتش نمود که پذیرای سنت حاکم یعنی اطاعت کورکورانه نیست. او در این کتاب از احساسات میهن‌دوستانهٔ خود ، از نفرتش نسبت به استعمار و دست‌نشاندگان امپریالیسم انگلیس در ارتش ، و از عشق و علاقه‌اش به مردم محروم سخن گفته‌است. روزبه همچنین نویسنده چندین رساله دربارهٔ شطرنج و جنگ‌افزارهای توپخانه‌ای بود و به همراه اوانسیان نخستین فرهنگ واژگان سیاسی در ایران را با عنوان « فرهنگ لغات و اصطلاحات فلسفی واقتصادی و سیاسی » به رشته تحریر درآورد. خسرو روزبه به مارکسیسم و تساوی مردم وفاداری خاص داشت ولی بارها اصرار کرده بود که کمونیسم را در ایران « مزدکیسم » بنویسند زیرا که ایرانیان را نخستین فرضیه پردازان آن می‌دانست. او برخی از رهبران حزب توده را « اصلاح‌طلب محض » ، « لیبرال بورژوا » و « لابی‌گر پارلمانی » می‌دانست. اوانسیان در خاطرات خود ، بی‌ریایی و صداقت روزبه را ستوده و در عین حال او را رادیکال و ناشکیبا که خواستار انضباط سختگیرانه‌تری است ، توصیف می‌نماید. روزبه در ۱۷ فروردین ۱۳۲۶ توسط رکن دوم ستاد ارتش دستگیر شد و قرار بود پس از انتقال به آذربایجان در دادگاه زمان جنگ محاکمه و تیرباران شود. اما در روز ۱۷ اردیبهشت همان سال ، روز ملاقات عمومی زندانیان دژبان مرکز ، به کمک تنی چند از همرزمانش از زندان گریخت. او در فروردین ۱۳۲۷ مجدداً دستگیر شد و دادستانی ارتش برای وی تقاضای اعدام نمود و در نهایت روزبه به ۱۵ سال زندان محکوم شد. او در آذر ماه ۱۳۲۹ به همراه نه تن دیگر از رهبران حزب توده (از جمله کیانوری ، مرتضی یزدی ، جودت ، نوشین و قاسمی) که قبلاً همگی در دادگاه نظامی محاکمه شده بودند ، به یاری افراد بیرون از زندان ، ترتیب یک فرار جنجالی را از زندان قصر دادند ، با تهیه نقشه قبلی یک نفر با لباس افسری ارتش و کامیون نظامی به زندان قصر مراجعه و با نشان دادن مدارک جعلی خود را نماینده دستگاه قضایی ارتش معرفی و زندانیان را جهت انتقال به زندان مرکزی در جنوب تهران تحویل گرفت. دو افسر نگهبان زندان هم که از پیش در جریان ماجرا بودند به بهانه بدرقه زندانیان با همین خودرو از آنجا خارج شدند و چند ساعت بعد اعلام شد که همگی با این نقشه فرار کرده بودند. این فرار مهیج و بیسابقه در تاریخ زندان قصر ، موجب شد تا شایعاتی مبنی بر کمک رزم‌آرا به زندانیان برای تخریب شاه ، بر سر زبان‌ها بیفتاد فروتن که طرح فرار مخاطره‌آمیز زندانیان توده‌ای را ریخته بود ، این شایعه را مورد تمسخر قرار داد. محور مرکزی فعالیت روزبه و یارانش در این زمان ، گسترش سازمان افسران آزادیخواه در درون ارتش بود. علاوه بر این او در مقام مسؤولیت شعبهٔ « اطلاعات کل حزب توده ایران » و « شعبه اطلاعات تشکیلات افسران آزادیخواه ایران » در واقع به مثابه چشم و گوش حزب بود. پس از غیرقانونی اعلام شدن حزب توده در سال ۱۳۲۷ فعالیت سازمان افسران افزایش یافت و در دوران حکومت مصدق تعداد اعضای آن به ۶۰۰ تن رسید. در جریان کودتای ۲۸ مرداد ، بسیاری از فعالان سیاسی به سازمان افسران چشم امید داشتند و تا سال‌ها این سازمان را به دلیل دخالت نکردن در کودتا سرزنش کردند. یکسال پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ تعداد زیادی از افسران عضو سازمان بازداشت شدند. روزبه که در بازپرسی‌های اولیه ، خود را مهندس معرفی کرده بود قبل از آن که شناخته شود ، به دست افسران همرزمش فراری داده شد. اما ۲۷ تن از افسران اعدام شدند. ۴۲ نفر دیگر که حکم اعدام گرفته بودند یک درجه تخفیف گرفتند و به همراه ۹۲ تن دیگر به حبس ابد محکوم شدند. ۱۱۹ نفر به ۱۵ سال حبس با کار اجباری ، ۷۹ نفر به ۱۰ سال زندان مجرد و ۸۹ نفر به حبس‌های یک و نیم تا ده سال محکوم شدند. در چنین روزهایی ، روزبه اخبار دستگیری و شکنجهٔ هم‌رزمان خود را دریافت می‌کرد و برای حفظ و جابه‌جا کردن آن‌هایی که هنوز دستگیر نشده بودند ، تلاش می‌نمود و ناگزیر هر روز به لباسی درمی‌آمد تا رد خود را بر دشمن گم کند و مراقب بود تا باقی‌ماندهٔ حزب را از تعرض مأموران حکومتی در امان دارد. سفارت انگلستان رشک ورزانه و از روی اکراه با دادن لقب « Red Pimpernel" به روزبه ، او را به خاطر استتار و گریز از دامهای متعدد پلیس و شجاعت و بی‌پروایی وی که او را هم در نظر حزب توده ، هم مأموران اطلاعاتی و هم در افکار عمومی ، یک شخصیت افسانه‌ای جلوه می‌داد ، ستود. عاقبت وی در تابستان ۱۳۳۶ ، پس از گذاشتن قرار ملاقات با علی متقی که در خفا زندگی خود را با تحویل او به پلیس تاخت زده بود ، پس از یک نبرد شدید با چندین تن از مأموران که در لباس مبدل ، در بین مردم عادی خود را مخفی ساخته بودند ، در یک کوچهٔ تنگ و بن‌بست در حوالی خیابان سیروس جنوبی (محله بازارچه اسماعیل بزاز) ، هنگام بالا رفتن از تیر برق هدف گلوله قرار گرفته ، مجروح و دستگیر شد. بازجویی و اعدام خسرو روزبه را پس از دستگیری ابتدا جهت مداوا به بیمارستان و سپس به زندان قزل‌قلعه منتقل نمودند. چنان‌که ارواند آبراهامیان تاریخ‌نگار مشهور ایران معاصر در کتاب خود « اعترافات شکنجه‌شدگان » نقل می‌کند: روزبه - تحت شرایطی که اکنون بر ما آشکار نیست - مورد بازجویی قرار گرفت ، از محاکمه او فیلم‌برداری شده و به‌طور مخفیانه در قزل قلعه به تاریخ ۲۱ اردیبهشت ۱۳۳۷ تیرباران شد. اعتراف قتل محمد مسعود سرهنگ علی زیبایی ، بازجوی اصلی بازداشت‌شدگان حزب توده که بعدها به سفارش ساواک کتابی را به نام « کمونیسم درایران » نگاشته‌است و امکان دسترسی عموم به این کتاب تا پیش از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ وجود نداشته‌است در کتاب خود نقل می‌کند که خسرو روزبه در بازجویی‌ها به قتل محمد مسعود یک روزنامه‌نگار مستقل ، در سال ۱۳۲۶ و همچنین قتل چهار تن از اعضای حزب توده که به‌خاطر خیانت به حزب و فروش اطلاعات به پلیس پس از کودتای ۲۸ مرداد مورد ظن قرار داشتند ، اعتراف کرده‌است. از این چهار نفر ، نام حسام لنکرانی ، فرزند یک روحانی شناخته شده در آذربایجان به چشم می‌خورد. زیبایی می‌نویسد که روزبه با این حال تأکید کرده‌است که قتل محمد مسعود را بدون در میان گذاشتن آن با حزب انجام داده‌است ، در حقیقت حزب توده تشکیلات نظامی خود را در سال ۱۳۲۵ منحل کرده و تا سال ۱۳۲۹ آن را دوباره ایجاد نکرده‌است. به خاطر میانه‌روی بیش از حد و نامطلوب حزب ، روزبه به سال ۱۳۲۵ از آن کناره‌گیری نموده و تا حدود سال ۱۳۳۰ دوباره به آن نپیوسته‌است. در کتاب علی زیبایی ، روزبه - که به پیروی از میخائیل باکونین و نه مارکس و انگلس یک افراطی بوده - همچنین اعتراف می‌کند که معتقد بوده ترور یک روزنامه‌نگار شناخته‌شده و ضدّ دربار مانند مسعود ، کشور را به وضعیت دوقطبی رسانده و حزب توده را افراطی‌تر و رادیکال‌تر خواهد کرد. ساواک هیچ‌گاه اعترافات روزبه را بیرون نداد ، شاید به این خاطر که مرگ جسورانه‌اش ، از او یک الگوی انقلابی ساخته و پرداختن بیش‌تر به این موضوع ، موجب شهرت بیش‌تری برای روزبه می‌شد. ساواک ترجیح می‌داد از مخالفان شاه - زنده یا مرده - افرادی گم‌نام بسازد. تیرباران در شام‌گاه اجرای حکم اعدام ، خسرو روزبه وصیت‌نامه هفتاد صفحه‌ای خود را در تقبیح کاپیتالیسم و ستایش سوسیالیسم نگاشت و شرح داد که به چه خاطر او خواهان آن است تا برای « آرمان بزرگ انقلابی » حزب توده جان خود را بدهد. واکنش‌ها حزب پس از تیرباران شدن روزبه ، او را به مقام عضویت در کمیته مرکزی رساند و هم‌رده تقی ارانی قرار داد. همچنین هر سال در سال‌روز کشته شدن او ، با انتشار مقالاتی به تمجید و ستایش او پرداخت و مجسمه‌ای به افتخار او در ایتالیا برپاشد. احمد شاملو در سال ۱۳۵۴ نیز شعری با عنوان « خطابه تدفین » در کتاب دشنه در دیس (تهران-۱۳۵۶) به مناسبت اعدام او سرود. این کتاب شاملو بعدها همراه گزیدهٔ چهارده کتاب از او در مجموعه‌ای با عنوان در جدال با خاموشی (تهران-۱۳۷۶) به چاپ رسید. در یادداشتی که در آخر کتاب برای این شعر نوشته شده‌است شاعر از اینکه شعر را به خسرو روزبه تقدیم کرده‌است اظهار پشیمانی می‌کند. او دلیل این کار خود را اقاریر روزبه در قتل محمد مسعود دانسته‌است.و بسیاری از فعّالان چپ‌گرا - از جمله غیر توده‌ای‌ها - نام او را بر فرزندان تازه متولد شده خود نهادند. روزنامهٔ « ایزوستیا » ، تعبیر « مردی بود که افسانه شد » را برای او به کار برد. به‌طور خلاصه او نماد مخالفت مصالحه‌ناپذیر ، مقاومت قهرمانانه و جان‌فشانی شد. کتاب‌شناسی بالستیک خارجی قنداق نقشهٔ قنداق (جلد مکمل قنداق) اصول علمی تیراندازی ادوات سبک علیه هدف‌های متحرک دیدبانی - محترقه‌ها تیر ساحلی رسالهٔ حل معادلات درجه چهارم و درجه عالی از طریق تقسیم تسلسل - اصول نظری و علمی حل مسائل ساختن هندسه ادبی و فلسفی تاریخ مختصر جنگ جهانی دوم اصول فلسفه (جلد اول – مقدمه) رز فرانس کودک در خانه و مدرسه دهکده لجوج بازی عشق و مرگ (اثر رومن رولان) سومیکو دختر هیروشیمایی رفقا (کتاب آموزشیکودکان) خود آموز زبان روسی – ترجمه از فرانسه و تطبیق با خصوصیات زبان فارسی غنچه‌های پژمرده سوسیالیسم علمی و سوسیالیسم تخیلی فرهنگ لغات و اصطلاحات فلسفی و اقتصادی و سیاسی جنگ کره سیاسی اطاعت کورکورانه کشور شوراها چگونه‌است و چطور اداره می‌شود؟ خاندان پهلوی کتاب‌های آموزش شطرنج --- --- ...
تاسیس حزب توده ایران... fa.wikipedia.org 02/10/1941 تاریخ بلافاصله پس از تبعید رضاشاه پهلوی و آزادی زندانیان سیاسی، عده‌ای از اعضای جوان‌تر «۵۳ نفر» مارکسیست مشهور، از جمله ایرج اسکندری، بزرگ علوی، عبدالحسین ...ادامه مطلب»
کودتای ۲۸ مرداد ... parseed.ir 19/08/1953 تاریخ کودتای ۲۸ مرداد (به تعبیر حکومت پهلوی: رستاخیز ۲۸ مرداد) کودتایی است که با طرح و حمایت مالی و اجرائی سازمان مخفی اطلاعات بریتانیا و آژانس اطلاعات مرکز...ادامه مطلب»
irinn.ir ۱۳۹۳/۰۹/۰۲ سیاست
fa.wikipedia.org 02/10/1941 تاریخ
parseed.ir 19/08/1953 تاریخ
parseed.ir 05/08/1906 تاریخ
parseed.ir 24/04/1915 تاریخ