اشغالتبریز بدست قوای روس (۱۲۹۰) اشاره به محاصره و اشغال تبریز درست پس از دوران استبداد صغیر و فتح تهران بدست مشروطه‌خواهان می‌باشد. در پی استخدام مستشار آمریکایی ، مورگان شوستر ، توسط دولتایران برای اصلاح امور مالی ایران ، حکومتتزاری روس و حکومت پادشاهی انگلیس مراتب ناخرسندی خود را از این استخدام ابراز و خواستار عزل مستشار آمریکایی از سمت خود و اخراج او از ایران شدند. دولت تزاری روسیه حتی اولتیماتومی مبنی بر تهدید دولت ایران به اقدام نظامی نمود و سرانجام نیز در ۲۸ آذرماه سال ۱۲۹۰ خورشیدی و با وجود تبعیت دولت ایران از اولتیماتوم روس ، قوای روسیه توانستند پس از چندین روز اردو کشی و محاصره تبریز این شهر را به اشغال خود درآورند. روس‌ها در حین تهاجم و در دوران اشغال دست به اعدام آزادی‌خواهان و کشتار مردم عادی تبریز زدند. آمار دقیق کشته‌شدگان مردم تبریز به‌طور دقیق معلوم نیست با این حال گزارش‌ها مختلف تعداد کشته‌شدگان تبریزی را حدود ۱۲۰۰ نفر تخمین زده‌اند. هشت تن از اولین سری اعدامی‌ها بدست روس‌ها ، شامل حسن (پسر علی مسیو) ، ضیاالعلما ، محمدقلی خان (دایی ضیاءالعلما) ، صادق‌الملک ، ثقةالاسلام تبریزی ، آقای مشهدی محمد ابراهیم قفقازچی ، قدیر (پسر علی مسیو) ، و شیخ سلیم.
* * *
در سال ۱۳۲۹ قمری در حالی که کمتر از چهار سال از پیروزی انقلاب مشروطه ایران گذشته بود شرایط بحرانی و هرج و مرج بر ارکان کشور حاکم بود. نایب السلطنه در خارج از ایران ، کابینه دولت متزلزل ، و رقابت حزب اعتدالی با حزب دموکرات به اوج رسیده‌بود. از طرف دیگر رقابت‌های آشکار و پنهان دولت‌های روس و انگلیس در ایران ، سبب فلج شدن بسیاری از امور ایران شده‌بود. محمد علی شاه که در تبعید بسر می‌برد به کمک‌های مالی و تدارکاتی دولت روس ، در پشت مرزهای شمالی ایران در پی تجمیع نیرو از قبائل ترکمن و آذربایجانی بود. مدافعان تبریزی در روزهای پیش از سقوط تبریز.
* * *
در این بین روس‌ها استخدام مورگان شوستر در خدمت وزارت مالیه ایران را بهانه قرار داده و اولتیماتومی با سه درخواست ازجمله اخراج شوستر از ایران به دولت ایران ارائه دادند. در ابتدا مجلس ایران از پذیرش اولتیماتوم روس‌ها سر باز زد. سپس و در پی تهدید روس‌ها دولت ایران برای جلوگیری از تجاوز روس‌ها مجلس را منحل کرد و شرایط اولتیماتوم را پذیرفت ، با این حال روس‌ها لشکرکشی خود را به مناطق شمالی ایران از جمله تبریز آغاز کردند. نبرد تجاوز روس‌ها از روزهای ۲۸ و ۲۹ آذر ۱۲۹۰ (برابر با ۲۰ و ۲۱ دسامبر ۱۹۱۱) با اردوکشی قزاق‌های روس به سه شهر تبریز ، رشت و انزلی شروع شد. با این حال اقدامات روس‌ها در تبریز از دو شهر دیگر شدیدتر بود. در تبریز در روز اول تجاوز روس ، مردم تبریز به دفاع از شهر پرداختند و در مقابل متجاوزین جنگیدند. با این حال قوای نظامی روس توانستند به علت نبود تجربه نظامی و نبود رهبری واحد تبریزیان تلفات زیادی بر ساکنان شهر وارد آورند. در روز بعد جنگ از سر گرفته شد ولی در غروب آنروز دو طرف با آتش‌بس موافقت کردند ، تا این زمان با وجود تلفات زیاد هنوز مدافعان تبریز موقعیت دفاعی خود و شهر را حفظ کرده‌بودند. در این زمان روس‌ها ارتباط خطوط تلگراف تبریز با سایر نقاط را قطع کردند. با نبود ارتباط مبارزین تبریزی هنگام قبول آتش‌بس از نقشه‌های روس‌ها برای تجدید قوا با استفاده از فضای آتش‌بس بی‌خبر ماندند. کنسول انگلیس در تبریز ، شیپلی ، می‌نویسد: « در این موقع پنج هزار نیروی کمکی از جلفا عازم تبریز گردید و به فرمانروای کل قفقاز دستور داده شد: به فرماندهان نظامی اجازه دهد با نظر کنسول‌های روسیه ، اهالی را به شدیدترین وجه تنبیه کنند. » در روز سوم نبرد ، با آمدن قوای تازه‌نفس روس ، مقاومت مدافعان تبریز در هم شکسته شد و تبریز به اشغال قوای روس درآمد. پس از اشغال ، روس‌ها به انتقام از مدافعان شهر و آزادی‌خواهان شهر دست زدند. در این بین تعداد زیادی از مردم شهر نیز به دست روس‌ها و عمال آن‌ها کشته شدند. کشتار روس‌ها ، علاوه بر بمباران چند روزه تبریز ، پس از اشغال شهر دست به اعدام آزادی‌خواهان تبریز زدند. اعدام‌های روس‌ها از روز دهم محرم (اول ژانویه) و با دستگیری و اعدام میرزاعلی ثقةالاسلام تبریزی و شیخ سلیم شدت گرفت. آن‌ها پس از اشغال تبریز صمد شجاع‌الدوله ، از دشمنان سر سخت مشروطه‌خواهان ، را به عنوان والی تبریز منسوب کردند. با شروع بکار والی جدید کشتار تبریزیان ابعاد گسترده‌تری یافت. بسیاری از مردم تبریز بی‌نام و نشان توسط سالدات‌های (سربازان) روسی کشته شدند ، تعداد کشته‌های مشخص شده بیش از ۱۲۰۰ نفر بود. روس‌ها همچنین دست به اعدام گسترده فداییان مشهور تبریز زدند. آن‌ها در روز عاشورا چوبه‌های‌داری که به رنگ پرچم امپراتوری روس تزیین شده بود برپا نمودند و اعدام‌ها را آغاز نمودند. از جمله اعدامیان این روز روس‌ها دو پسر علی مسیو بودند. این دو برادر که هنوز به سن بیست سالگی نرسیده بودند هنگامی که به پای چوبه دار آورده‌شدند ، طنابی را که به گردنشان می‌انداختند بوسیدند و به ترکی آذربایجانی فریاد زدند « زنده باد آزادی! زنده باد مشروطه! » . این دو شخصاً مرتکب گناهی نشده‌بودند و چون برادر بزرگشان جز فداییانی بود که در برابر روس‌ها مقاومت کرده و از دستگیری وی ناتوان شده‌بودند ، روس‌ها خواستند حس انتقام خود را با به دار آویختن این دو برادر اقناع کنند. اسامی اعدام شدگان مشهور توسط روس‌ها ثقةالاسلام تبریزی - شیخ سلیم - حاج‌علی دوافروش - احمد سهیلی - میرزاعلی ویجویه-حاجی قفقازی - پطروس ملیک آندریاسیان و سیزده نفر از یارانش- ضیاءالعلما - میرزاحاج آقا رضازاده - صادق الملک - دو پسر علی مسیو - برادرزاده ستارخان - سه نفر گرجی - و هیجده نفر دیگر توسط صمدخان یوسف حکم آبادی - آقابالاخان - مشهدی عباس قند فروش - ملا رحیم سلماسی - نایب محمد نجار - حاج صمد خیاط سرانجام سقوط تبریز سرآغازی بر تضعیف آزادی‌خواهی و مشروطیت‌خواهی در ایران بود. پس از سقوط تبریز بدست روس‌ها ، با اصرار سفیر روس و تأیید سفیر انگلیس ، صمدخان از دشمنان سرسخت مشروطه در آذربایجان از طرف دولت ایران به عنوان والی تبریز منصوب شد. صمدخان بسرعت تمام آثار و افکار آزادی‌خواهی را در منطقه نابود کرد. تقریباً تمام ۲۵ بابمدرسه ابتدائی و متوسطه که بیش از سه هزار محصل داشتند همه متروک و فعالیت آن‌ها متوقف شد. مدرسه سعادت که سرآمد مدارس تبریز در آن زمان بود تخریب و با خاک یکسان شد. صمدخان به تحریک روس‌ها ، محترمین ، تجار و اصناف را جمع کرده مجبور به امضاء نامه‌ای کرد که آن‌ها خواستار بازگشت محمدعلی شاه هستند. روس‌ها تا اواسط جنگ جهانی اول تا زمان هجوم قوای عثمانی در تبریز باقی ماندند. در جنگ جهانی اول تبریز به تکرار بین طرفین درگیر دست به دست شد. تخریب ارک روس‌ها برج و باروهای ارک تبریز را نیز به توپ بستند. همچنین زمانی که ارک به تصرف روس‌ها درآمد در اثر بی‌توجهی آن‌ها هنگام انتقال گلوله‌ها توپ ارک دچار حریق شد و خساراتی بر آن وارد شد.
قیام شیخ محمد خیابانی ... 1host2u.com 06/04/1920 تاریخ شیخ محمد خیابانی (۱۲۵۹ خامنه - ۱۲۹۹ تبریز)، از فعالان سیاسی در دوره انقلاب مشروطه ایران بود.
او در مجلس دوم به وکالت رسید و بعد از دورهٔ دوم و در حین...ادامه مطلب»
جنگ جهانی اول با ایران چه کرد؟ ... p.dw.com ۱۳۹۷/۰۸/۲۲ تاریخ ایران در جنگ جهانی اول بی‌طرف بود، اما به دلیل ضعف قوای دولتی، این بی‌طرفی رعایت نشد و کشور از شمال و جنوب و غرب به اشغال شد. فجایع این جنگ در شمال‌غ...ادامه مطلب»
irinn.ir ۱۳۹۳/۰۹/۰۲ سیاست
parseed.ir 05/08/1906 تاریخ
1host2u.com 06/04/1920 تاریخ
p.dw.com ۱۳۹۷/۰۸/۲۲ تاریخ
farsnews.com 21/11/1935 تاریخ